Фотогалерея ДагестанаВидеогалерея ДагестанаДагестанская музыкаКулинария. Рецепты Кавказской кухниДагестанская библиотекаДагестанский форум

Практика

Автор: Администратор. Опубликовано в Практика

Материалы для практики при изучении аварского языка мы подбираем исходя из многочисленных просьб посетителей нашего сайта. Стараемся чтоб практический материал был не только полезен но и интересным, а где-то даже поучительным.

В вашем распоряжении:

Видео урок

Автор: Администратор. Опубликовано в Практика

Дорогие "ученики" Аварского языка!!!
Представляем Вашему вниманию Видео урок посвященный изучению произношения аварского алфавита, а точнее особенных его букв, а так же их звучание в словах.

Пословицы и поговорки

Автор: Администратор. Опубликовано в Практика

Дурго мацl - дурго тушман - Язык твой - враг твой (дословный перевод).
Жинцаго бухъаралъуве живго кколев - Не рой другому яму, сам в неё попадёшь.
Кlудияб гьецlо гьитlинаб квартlица бекулеб - И маленький молоток разбивает большой камень.
Чияр чода рекIани - хехго гъоркье рештIуна - На чужую лошадь сядешь - быстро с неё упадёшь.
БацIица гIамал толаро - Волк нор не меняет.
Хехаб лъим ралъдалъе щоларо - Быстрая вода до моря не дошла.
Сабур алжаналъул кIул - Терпение - ключ от рая.
БетIер хIалтIичIони - хIатIал свакала - Если голова не работает ноги устают.
ГIемер кlалъай - гIарац батани, кlалъачlого чlей - месед буго - Слово - серебро, молчание - золото.
Бикъани - вакъила - Украл - голодал. (т.е., тот, кто крадёт, будет голодать).
ГІонкІкІол кето гьабуге, катил гъалбацІ гьабуге - Не сделай из мышки кошку, а из кошки льва. ~ Делать из мухи слона.{jllikelock}
ГIурухъ щвечIого хьитал рахъуге - Не снимай башмаки, пока не зашёл в реку.
АхІмакъасда кодоб тІилги кьвагьулеб - В руках дурака и палка выстрелит.
Абураб рагІи — рехараб чІор - Сказанное слово — выпущенная стрела.
Гlи цlунизе бацl тоге, яс цlунизе вас тоге - Не ставь волка сторожить овец, не оставляй парня стеречь девушку. Лъим гlадин лъазе - Знать как свои пять пальцев (как воду).
Лъади лъикlав лъикl вуго, лъади квешав квеш вуго - У кого жена хорошая — хорошо живет, у кого жена плохая — плохо живёт.
Анищазул хурзал рекьани, хІамикІучІал рижула - Если поля засеешь мечтами, вырастут ослиные какашки.
Инчlого къоги беццуге, вихьичlого чиги веццуге - Не хвали день, пока не пройдёт, не хвали человека, пока не узнаешь.
Берцинасде - кlкlуй-кlкlуй, кlкlубасде - цlа-цlа - На красивого дым стремится, на смуглого пламя стремится.
Аллагьасухъ балагьун гьекъолебила гlанкlуялъ лъим - Даже курица пьёт воду, смотря на Аллаха.
Гьитlинго щвараб цlали – ганч1ида бикlараб накъищ - Знания полученные смолоду - это как узор выбитый на камне.
Гlодоб тlураб лъим нахъе бакlаруларо - Пролитую воду обратно не соберёшь.
Цlогьорасда ккола киналго цlогьал ругин - Вор думает, что все на свете воры.
Гlанкl бихьарасул гуро, ккурасул буго - Заяц принадлежит не тому, кто увидел, а тому, кто поймал.
Рокъоб хlелеко, къатlиб гlанкlо - Дома – петух, на улице – курица.
Лъим бакунин букъваларо - Сколько воду ни бей, суше не станет.
Кlвахlалаб бацl бакъун хола - Ленивый волк сдохнет с голоду.
Кlудияв чиясул хабар – рагl цlураб месед - Слово мудреца дороже золота.
Цlа хехго бакарагlан рохъо гlемер бахъула - Раньше огонь разведёшь – больше золы будет.
Нусго рукъалъул бетlергьан – сабру буго - Терпение – хозяин ста домов.
Лъикlаб хабаралъ мегlер бихила - Доброе слово горы свернёт.
Гlемер лъай дагь кlалъай - Много знай мало разговаривай.{/jllikelock}

Стихи Расула Гамзатова

Автор: Администратор. Опубликовано в Практика

Расул ХIАМЗАТОВ

Къеч

Дица хъантIун, гIедегIун
Цо бергьараб гIищкъуялъ,
Байбихьана гьекъезе
ГIитIинго, кинидаго.

Гьекъана щибаб къойил
Хъатал цIу-цIун багIарбакъ,
Баккулаго данде ун,
ТIерхьунаго хадув ун.

Гьекъана хъуби цIу-цIун
ЦIваби дица сардида, —
МугIрул тIохазде вахун,
Аххаде гIорухъе ун.

Гьекъана мугIрул гьава,
Гьогьомараб, бацIцIадаб.
Гьал дир магIарзул къалал
Гьелъ рухIизе гьаруна.

Гьекъана хъвалеб гIазу
ГIодобе бачIунаго.
Дир кIутIби сверухъ полоп
Гьелъ бетизе гьабуна.

Гьекъана ралел цIадал,
Гьез цIилъана дир лугбал.
Гьекъана гьагал цIаял,
Гьез чIух лъуна беразда.

Гьуралги рикьизарун
Гьекъана гъугъай, пири,
Бекараб гьакил берлъун
Гьаб ракьалда чIараб нур.

НакIкIазде тIадеги пун
Гьекъана хъахIил зобал,
Полпида тIад кIалги чIван
ЧIагIа гьекъолеб гIадин.

Нуха унеб мехалда
Иццахъ, лъарахъ гIодов чIун,
Лъай босилеб куцалда
Гьезул бакънал гьекъана.

Их тIаде гIунтIарабго,
ГIидрабазда наку чIван,
ГIинтIи дица бетIана,
ТIогьол махIал гьекъана.

Гьекъана велъулаго,
Гьекъана гIодулаго,
ГIумруялъ кьурал лълъарал —
КьогIалги гьуиналги.

Дица Прагаялъул
Фестивалал гьекъана,
Цинги Хиросималъул
Къварилъаби гьекъана.

Гьекъана чагъир гIадин
Дагъистаналъул ихал,
ГIаркъил сурахIи гIадин
Севералъул хаселал.

Дица къоял гьекъана,
Гьимулаго кепалда.
Дица сонал гьекъана,
КъулчIулаго магIугун.

ГьитIинаб мех гьекъана,
ГIолихъанлъи гьекъана.
ГIолохъанлъиги гьанже
Гьекъон бахъунеб буто.

ЦIамгIалаб жо батила
Дуниялги гIумруги —
КигIан гIемер гьекъараб
Гьанжеги къеч буссинчIеб.

Гьекъезе бокьун буго,
Мехтизе бокьун буго
Роххелалъгин талихIалъ
Ва дагьаб пашманлъиялъ,

Гьаб бацIцIадаб гьаваялъ,
Гьал роцIарал зобаца,
Ракълилаб дунялалъул
Даимаб берцинлъиялъ.

Дица гьекъон лъугIулеб
Бакъ, моцI, тIабигIат гуро.
Дица гьекъон лъугIулеб
Гьаб дирго гIумру буго.

Гьедин букIин лъикI буго,
Дун хвей бигьаяб буго.
Дица гьекъарал берал
Даимго къанщизегIан.

Гьаб дуниял сверулеб
БугебгIан заманаялъ
Дунялалъул гьайбатлъи
Гьекъон къеч буссинаро.

1959

 

ГIахьвахъ

Муса МухIамадовасе

Вилълъа дунгун цадахъ гIахьвалазухъе,
ГIолохъанго ругиш нилъгоян лъаэе.
Рилълъа ТIад Магъилъе тIаргъал реххизе,
Рохелалъ гьоболлъухъ риччалиш нилъан.

Дида рекIелъ буго рикIкIадисеб их,
МаркIачIуда росдахъ балагъараб моцI.
Гьелдаса балъго ниж, г! анч! ал г! олилал
ГIахьвахъ цо ригьалъул рагьдухъе щвана.

Рагьун буго гордо, гордухъ йиго яс,
Ясалъ кечI ахIулеб буго хIайранго.
Зобалъул цIвабзазде, харил тIегьалде,
Хурив данде ккарав цо гIолиласде…

Керен гIеккана дир гьелъухъ гIенеккун…
Пахьвалаз жидерго цIахIилал тIаргъал
«ТIаса вище, ясай, бокьарав васин»
Иргадал рехана гордухъа жанир.

Дицаги, гьоболас гьеб гIадат цIунун,
ГIолилай ясалде салам гьабуна.
Дирги шапка тIагъур щурун ккун, маян,
ГьитIинаб гордухъе хьуризабуна.

Гьоркьоб мех иналде цIахIилал тIаргъал
ЦIорол гордазухъан рехун рачIана.
Дир щурун бекараб шапка тIагъурги,
ХIорихъан къверкъ гIадин, къватIиб кIанцIана.

Къварилъарав дида ясалъ абуна:
Вас, мун гьитIин вугин, цIакъ хекко кканин,
Хадуб михъ баккигун вакке гьаниван
Гьеб дурго тIагъургун, гьеб дурго ракIгун.

Дида рекIелъ буго, нижер васазул
ЦохIо бетIералъе тIагъур батичIо. —
ТалихIав гIолихъан, михъалги кьурун,
Кьинч гIадин харана къадахъа тIаде.

Гьев жанив лъугьингун, хал гьабе, ясалъ
ХантIан къана гордал бакъ баккизегIан…
Гьоркьор сонал ана: сапарал, рагъал,
Ралъадал, шагьарал… щвана ГIахьвахъе.

МоцI балагьун буго гьадабго росдахъ,
Ясалъул кечI буго гьадабго гордухъ.
Гордухъе гIолилаз рехула тIаргъал,
Дицаги рехана дирго шляпа.

Цогидав харула къадахъа тIаде,
Къварилъарав дида абула ясалъ:
Мун кватIун кканилан, хъахIлъулев вугин
Борхатаб магIарде гIазу бан бугин…

ХъахIилаб зодихъан бортун ана цIва. —
Кибе бортараб мун, дир гIолохъанлъи!
Я хекко ватула, я кватIун ккола,—
Кивего ккечIо дун цо цIараб гIужда.

1959

Авар мацI

Ноль макьилъ вихьана, кьалда лъукъ-лъукъун,
Кьурда квер чIван унев, бида вецIцIун дун;
Кьуруги батIалъун цеве унаго
Цо лъарал рагIалда гIодов кколев дун.

Лъар чваххулеб буго чабхил кIкIалахъан
Лъин кIанцIулеб буго ганчIазда тIасан;
ТIарамагъадисеб къвал балеб буго,
Къо лъикIилан дица согIаб ракьалда.

Дида лъалеб гьечIо лъил ракь гьабали,
РагIуларо цо сас сверухълъиялда.
ГIицIго борхалъуда цIумал ахIдола,
ГIицIго ахалъуда чундул угьдула.

Гьедин холев вуго, хадур гIодизе
Я гIагарлъи гуро, я гьудул гуро.
Берал къанщулелъул тIаде къулизе
Я йокьулей гьечIо, я чIужу гьечIо.

Гьале, гьеб мехалда, борхалъудасан
Нухлулазул гьаракь рагIана дида.
Гьез бицунеб буго ах, хур, хералъул,
Исана букIинеб магIишаталъул.

Кьерхен-роцIцIеналъул, боцIи-панзалъул,
Пуланав ХIасанил сихIирлъиялъул…
Гьел кIалъалел руго нилъер гIадатаб,
ГIагараб, бацIцIадаб магIарул мацIалъ.

Дир магIу бачIана бадиса къватIиб,
Къана данде цаби, вахъана тIаде.
Аваразул калам, гьелъул камиллъи!
Кинабго черхалда лъикIлъана ругънал.

Лъаларо, МухIамад, цогиязул иш,
Амма дица дирго рахъалъ абила:
Метер магIарул мацI хвезе батани,
Хваги дун жакъаго жаниб ракI кьвагьун.

Щай дие къваригIун бугеб Дагъистан,
Дир гьаракь бахъани дир лъималахъа?
Щай, дир магIаруллъи, магIарул чагIаз
Чияр мацI бицунеб жидерго гъасда?

Щай дие гьал мугIрул, гIурул рагIалда
ГIагараб магIарул кечI рагIичIони?
Камилаб гьаракьалъ нилъер кьерилаз
Кьурул рагIалда чIун, гьеб ахIулеб куц!

Дун кIудияб пикру гьитIин гьабизе
ГьитIинаб рукIнисан кIалъалев гуро,
Ва пачалихъазул Ассамблеялда
Авар мацIалъе бакI гьарулев гуро.

Амма гьал кьурабалъ улкаялъ рарал
Мактабазда гьеб мацI малъизе ккела.
Гьеб рекъараб буго нилъер халкъалда
Черхалда борчараб рачел киниги.

Гьеб мацIалъ панаяб кечI ахIулаго,
Киниги гьулакги кIикIана нилъер.
Гьаб мацIалъ рукъоса унеб мехалда
Нух битIагийилан абуна улбуз.

Гьанже нухалги тун рукъоре щвейгун,
Щиб, цоги мацIалъиш нилъ гаргадилел?
Дун магIарулазе, гьедин батани,
Бищун ахирияв поэтиш кколев?

МахIмудил пасихIлъи, гьасул хIасралъи,
Бидулъ къаламги ччун гьарурал кучIдул,
Гьел, нилъер магIарул мацIалъ кинигин,
Киданиги дида ричIчIизе гьечIо.

Бокьула, МухIамад, дие гьаб дунял,
Дунялалда бищун гьаб нилъер улка!
Дица кIвараб куцалъ кинабго рахъалъ
КучIдулъ гьеб ахIана, жеги ахIила.

Ва амма батIаго цоги рокьиялъ
Бокьула гIураб ракь, магIарул тIалъи.
Лъаларо кивехун дун хвелевали,
Амма хоб бокьила гьаниб букIине.

Щиб лъалеб, хабада цересан унел
Цо-цо нухлулаца дир хIисаб гьабун,
Гьав нилъер Хмамзатил Расул вугилан,
ХIасратаб магIарул мацIалъ абилеб.

1959
 

Цо-цо мехалъ урхъула

Цо-цо мехалъ урхъула
Цересал умумузухъ,
Йокьарай яс чан гIадин,
Чода тIад лъун хъамурал.

Гьанир чуялги гьечIо,
БецIал сардалги гьечIо,
Йокьулей яс йикъизе
Законалъ гьукъун буго.

Цо-цо мехалъ урхъула
Цересал умумузухъ,
Гьезул кечI чваххулаан,
Чваххун унеб лъар гIадин.

Гьаниб мегIерги гьечIо,
ГIазуги биунаро;
Дие кечI гIумрулъунги
Налъилъунги ккун буго.

1960
 

ГьитIинай Шагьриде

Мун щайзе гIодулей, мун щай гIодулей,
ГIумру жеги лъачIеб гьитIинаб лъимер?
Дурни эбел йиго, эменги вуго,
Дур киниде къулун киналго руго.

Дир эбел камуна, дир эмен хвана,

Лъица бесдаласде васин ахIилеб?
Гьаб гIумру лъарав дун ккола гIодизе,
Мун щайзе гIодулей, мун щай гIодулей?

Мун рекIкIалъ кIвекIичIо, дулъ жахIта гьечIо
Жеги мун гьерсаца пащман гьайичIо.
Мун кодой ккун гIадии, рокьнялъ цIурал
Ракьалда панаял кучIдул ахIичIо.

Дидани бихьана тушбабазул ццин,
Цинги гьудулзабаз гьабун тараб рекIкI.
Гьаб ракI лъукъарав дун ккола гIодизе,
Мун щайзе гIодулей, мун щай гIодулей?

Дуда рагъ бихьичIо, ругънал ссудичIо,
Жеги би тIинкIичIелъ тIолеб магIу щиб?
Къо саламин абун бачIуна духъе,
Сордо лъикIан абун уна гьеб нахъе.

Дир бахIарал вацал рагъда хутIана,
БухIулеб гьаб тIалъи дида бихьана.
Балагьал лъарав дун гIодизе ккела,
Кинан мун гIодулей, щай мун гIодулей?

Дне жаваб кьуна гьитIинай ясалъ,
Гьелъул мацIцI бичIчIана щаями дида,
Гьелъ абуна: мунин, гьеб кинабго лъан,
КучIдул хъвалев вугин, чIагого вугин.

«Дица гьеб чIаголъи кинан гьабилеб,
Гьадинаб хIинкъараб дуниялалда?
Гьелъ гIодулей йиго, гIодулей йиго,
Мун щайзе гIодулев — дида лъаларо».

* * *
Рагъдаса солдатал руссаян абе,
Сукнодал шинелал дагь рукъе абе,
Амма дир мохъал, нуж гIорхъабазда чIа,
ЧIухIарал асараз окопал тоге.

Нилъер улкаялда рагIи абуни,
АнцIго рагIи абе мацIихъабазде.
Абе цIакъ мухIканго, бухIилеб куцалъ,
Каранзул рекIеда хIунсилеб куцалъ.

Абе гIаламалда рагIилеб куцалъ
ГIужилго, бегIерго, багIаризабун.
Абе, ма босеян, гьерсихъабазда,
Гьез жодорго килщал хIанчIилеб куцалъ.

Кьураб квер хIанчIизе хIадур ратулел
ХIалихьатал гьезда бихье букъун зар…
Рагъдаса солдатал руссананиги,
Солдатасул шинель бахъуге, дир кечI.

 

Къо гьeчIо

Вас гьавичIеб къо гьечIо,
КечI гьабичIеб къо гьечIо,
ЦIад балареб къо гьечIо,
Бакъ щолареб къо гьечIо.
ГьечIо къо рокьи ккечIеб,
Йокьулелда къвал бачIеб,
Къого миллион соналъ
Дир гIищкъул улкаялда.

Нилъер къоял, нилъер къоял,
Бакъулалгин цIадалал,
Рокьи гьечIел чагIазе
Гьадинго арал руго.

ГIазу бачIеб къо гьечIо,
МагIу тIечIеб къо гьечIо,
Ццин бахъинчIеб къо гьечIо
КIудияб дунялалда.
Гьаниб ццин гьукъун буго,
Гьересидуй бакI гьечIо.
Цо гIищкъу, гIищкъу, гIищкъу, —
ГIумру ЦIадастаналда.

Нилъер къоял, нилъер къоял,
Бакъулалгин цIадалал,
Рокьи гьечIел чагIазе
Гьадинго арал руго.

ГьечIо къо къварилъичIеб,
ГьечIо къо рохел гьечIеб,
ГьечIо, гьечIо, гьечIо къо
Гьудулалда данд чIвачIеб.

БитIахъе росу бакьулъ
ЦIада гьавунаниги.
ЦIадастаналдаса чи
Гуро рокьи гьечIев чи.

Нилъер къоял, нилъер къоял,
Бакъулалгин цIадалал,

Рокьи гьечIел чагIазе
Гьадинго арал руго.

ЦIадастаналдаса гIадатав чи

— Мун щив?
— Расул ХIамзатов.
— Киса?
— ЦIада росулъа.
— Дур хъулухъгин хIалтIи щиб?
— ХIасраталъул шагIир дун.
— Дур миллат, мацI, цIар, улка?
— ЦIадастан, рокьи, рокьи.
— ЦIаларав кив, гIелму щиб?
— ГIищкъул академия.
— Гьудулзаби, гIагарлъи?
— Киналго гIищкъу ккарал.
— Судалде гъоркье кканищ?
— Рокьул судалде ккана.
— Рагъда гъорлъ гIахьаллъанищ?
— ГIумруялъ гьенив вуго.
— Дур тушман щив?
— Ццин буго.
— Цоги?
— Гьересигун мацI.
Гьез кидаго лъукъана
Каранлъ жаниб гьинал ракI.
— Мун асирлъун вукIанищ?
— Рокьул асирлъун вуго.
— Дуе рокьулел кучIдул?
— Цо рокьул, рокьул, рокьул.
— Дуе рокьулел харбал?
— Гьадабго ракьул, рокьул.
— Дур хIайранал пикраби?
— Кидаго рокьул, рокьул.
— Дуе щвараб шапакъат?
— Холареб рокьи буго.
— Дур хазина, бечелъи?
— Даимаб рокьи буго.
— Дур борхараб байрахъ щиб?
— Панаяб рокьиялъул.
— Гьелъул кьер?
— Нусабго кьер
Нур къотIун гьабун буго.
— Байрахъалда хъвараб щиб?
— Рокьи ккарал цолъеян.
— Байрахъалда цебе гьа?
— Рокьул улка цIунизе.
— Дур гIумру?
— ГIищкъу буго,
ГIищкъуялъе ригь гьеч! о.
Гьединалщинал руго
ЦIадастаналъул лъимал.

* * *
— Дун гьавураб Дагъистан,
Картаялда — хIанчIил тIинчI,
ХIасраталъул улка, мун
Щиб картаялда бугеб?

— Дун бугеб карта буго
Каранда гьалдолеб ракI,
Гьудулалъулги дурги
ДандчIван кенчIолел берал.

— Дие ирсалъе кьураб
Инсул тIалъи, мун даим
Цо-до континенталда
Цо-цо керен цун буго.

Дие щвараб ЦIадастан,
Щиб бакIалда мун бугеб?
— Рокьул куркьбал гIатIидал,
ГIищкъу гьечIеб бакI гьечIо.

— Дун гIураб ракь, дур гIурхъи
ГIораз мугIруз бикьула,
Рокьул улка, дур гIорхъол
ГIаламат, тIабигIат щиб?

— Рокьи, ракь кинигинан,
Бикьуларо гIорхъабаз;
ГIаламалде щвараб бакъ —
Кибего щущалеб цIад.

— Дир ВатIан дида лъала
Лъидасан кин цIунилеб;
ГIищкъу, дур хъаравул дун,
Дида тIадаб хъулухъ щиб?

— ЦIуне, гIураб ракь гIадин,
Рокьи гьаб дунялалда.
ЦIуне бищун хирияб
Хазина цIогьаздаса.

 

ПатIимат

Мун ячIана гьитIинай
Гьобол дуниялалде,
Данде къана эбелалъ:
ПатIимат, ПатIиматин.

Гьулаказул гьулчиги,
Чвахулеб лъарал кечIги,
КинабгIаIги рагъи-тIох:
ПатIимат, ПатIиматин.

Гьоркьоб замана ана,
Дуца гъалал кьурана,
Дур гордухъ дун гьардана:
ПатIимат, ПатIиматин.

Дица дунял сверана,
РекIел дандерижиял
Дида цадахъ ахIдана:
ПатIимат, ПатIиматин.

ГIолел руго, ПатIимат,
Нилъер гьитIинал тIанчIи,
Гьезие гвангъулеб бакъ:
ПатIимат, ПатIиматин.

ТIелхаз рахчулел берал,
Бераз рорхулел тIелхал,
ТIолго дуниял даим:
ПатIимат, ПатIиматин.
 

Бицунге

Бицунге, бицунге, бицунге дие
Берцинал ясазул гурони хабар!
Цогиял рагIаби — гьадингоял жал, —
ГьечIо дунялалда тIокIаб хазина.

Цоги хабар кинаб? — Лъимер тIад гьечIеб,
Гьороца кIикIулеб пашманаб кини.
Кеп кинаб букIунеб, чогърол бакIалда
Чашкаялъуб тIураб хIабургъараб лъел?

АхIуге, ахIуге, ахIуге дие
Дунялалда сарин цо рокьул гуреб!
Цогиял саринал маргьаби руго,
Маргьуцин лъикI луро рокьи гьечIони.

Роржанхъулел руго хъахIилал хIанчIи, —
ХIасраталъул буго гьезул бугеб кечI.
Рохьазда чундузул чапулел бакънал, —
Цоги бакъан, гьечIо гIищкъул гурони.

Гуми унел руго океан хъвалхьун,
Угьдулел руго гьел, огь, дуниялан.
Гьезда тIад роржунел самолетаца
Саламалъе рокьул куркьби хьвагIула.

Дирги ракI гьедула хабалъ лъезегIан,
Хабар гьабиларин гьаб гIищкъул гуреб.
Хабаде берцинаб гьумер къулани,
Гьениса вахъина, жеги ахIила.
 

Лезгинка

Бихьея тIил кьея кьабизе дихъе,
Кьурабазул лъимал, нахъе-нахъе къай,
Гьаб тирулеб бугеб дуниял бакьулъ
Дунгун цадахъ кьурде, кьенсер-бер берцин!

КьабгIе абе къали, пуйзе те зурма,
Свери гIатIид гьабе гьаб гIаламалъул!
ГIорул карачелаз, киналго хIанчIаз
КечI ахIеян абе, хъат чIваян абе!

Хъат, хъат, гьарс, гьарс!
Хъат, хъат, гьарс, гьарс!
Гьанже балагьилин
Щив свакалаян.

Дир каранда лъураб квералъул зарукь
Боржине къачIараб хIинчIлъун буго ракI.
Цояб квер битIула гIебеде дица,
Дур гъежда тор гьабун гьадин жемилин.
Цояб хIетI малъалда, цояб агъалда,
Уна дун лъедолей дур лъалкIда хадув.

Цо гьаниб, цо доба — цадахъ кIиябго
Дуй накаби чIвала, мутIигIав вугин.

Хъат, хъат, гьарс, гьарс!
Хъат, хъат, гьарс, гьарс!
Гьанже балагьилин,
Щив свакалаян.

Дур рорхарал кверал, кие йоржуней?
Космосалдейищ мун къачIалей йигей?
Къо лъикI, рокьул гIалам, дуда хадув дун,
Дунял ахада тун, воржина цадахъ.

Цадахъ гьаб гIумруялъ, гьаб гIаламалда,
ГIатIидал рорхатал гьал зобалазда
Кьурдилин, йокьулей, нилъехъ хал гьабун,
Херал бахIарлъизе, хварал рахъине.

Хъат, хъат, гьарс, гьарс!
Хъат, хъат, гьарс, гьарс!
Гьанже балагьилин,
Щив свакалаян.

Дица дуе тIагъур бахъулеб буго,
Накъиял риччанте гьанже кьурдизе.
 

Къункъраби

Дида ккола, рагъда, камурал васал
Кирго рукъун гьечIин, къанабакь лъечIин.
Доба борхалъуда хъахIил зобазда
ХъахIал къункърабазде сверун ратилин.

Гьел иххаз хаселаз халатал саназ
Нилъее салам кьун роржунел руго.
Гьелъин нилъ пашманго, бутIрулги рорхун,
Ралагьулел зодихъ щибаб нухалда.

Боржун унеб буго къункърабазул тIел,
Къукъа буго чIварал гьудулзабазул.
Гьезул тIелалда гъоркь цо бакI бихьула —
Дун вачIине гьаниб къачараб гурищ?

Къо щвела борхатаб хъахIилаб зодихъ
ХъахIаб къункъра лъугьун дунги паркъела.
Гьелъул гьаркьидалъул ракьалда тарал
Киналго нуж, вацал, дица ахIила.
 

Огь, руччаби!

Нуж лъазегIан дир гIумру
Лъарал рагIалда ана.
Нуж лъаралго лъаралъа
ГIурулъе кIанцIана дун.
Гьеб гIоралъ нужер асир,
Унго, киве рехичIев?!
Огь, руччаби, агь руччаби,
Унго-унго руччаби!

Нуж лъазегIан дун гъасда
ЦIеде къулун вукIана;
Нужер цIар гьуинлъигун
ЦIадай кIанцIана пулан.
Гьеб цIадуца керен-ракI
КигIан гIемер бухIараб!..
Огь, руччаби, агь, руччаби,
Унго-унго руччаби!

ЛъикIал гьудулзабигун
Нуж сабаблъун вагъана.
Цере дадахъ рукIарал
Дидаса ратIалъана.
НекIо росулел кверал,
Гьанже рукъулел зарал.
Гьай руччаби, гьай руччаби!
Пайда щибха, руччаби!

Нужее гIоло чанги
Гьалмагъзабаз гуккана,
Дица гьелги гуккана,
Гьереси бицинаро.
Амма киназдасаго
Нужер сихIру бергьана.
Агь, руччаби, огь, руччаби,
Унго-унго, руччаби!

Абула, рекъечIеб иш
Бугин щакдарийилан;
ЩакдаричIого чIолищ? —
ЧIурканлъи гьел лугбазул!
Добе гьимулеб гьумер,
Гьанир кьуркьулел берал,
Вай, руччаби, гьай, руччаби,
Пайда щибха, руччаби!

Цо гъалал гьурщулел куц,
Цо курмул цIутIулел куц,
Болъоде рахунелъул
Цо бохдул росулел куц!
ГьечIо дий хвалил ургъел
Херлъизе виччаге дун.
Огь, руччаби, агь руччаби,
Унго-унго, руччаби!

Нужеда ццинги бахъун,
Дирго керен бухана,
Нужехъ ккараб рокьиялъ
Дирго макьаби чIвана.
Нуж цоцада релълъарал,
Цинги батIи-батIиял.
Огь, руччаби, агь руччаби,
Унго-унго, руччаби!

Нужеца дир азарго
Ургъел, рохел хисана.
Нуж дий хисарданин ккун,
Нужее дун хисичIо.
Нуж каканагIан гIемер
ГIищкъу ккезе гьабулел,
Вай, руччаби, гьай, руччаби,
Пайда щибха, руччаби!

* * *
АнцIила микьида дир хиял ккарай,
Дун хадув лъугьарай, кодой щвечIей яс,
Кин гьабсагIаталда мун йигей, бице?!
Дида мун кIоченчIо, дун кIочон танищ?

АнцIила микьида диде къасд ккарай,
Къисмат хисун ккарай мугIрул гIолилай,
Кин гьабсагIаталда мун йигей, бице?!
Дида мун кIоченчIо, дун кIочон танищ?

Дун лъадигун вуго, лъималгун вуго,
Нужерги нужерго буго хъизан-рукъ,
Ва амма анцIила микьабилеб их
Дуда кIочон танищ? Дида кIоченчIо.

КIочон тана чанги цебехун ккараб,
КIочон тана чанги хадуб букIараб,
Амма кIочонаро рокьул байбихьи,
АнцIила микьида тIоцебе ккараб.

 

Дагъистан

Гуро, гьитIинаб гьечIо, гьудулзаби, Дагъистан,

Гьелъул борхалъиялде ваха гьедин абулев.
Аххал тIогьода руго, тIогьал гIаздада руго,
ГIатIидаб Каспиялда гуми лъедолел руго.

ТIадегIанаб,
ТIадегIанаб, гIагараб,
МагIарулазул улка,
Аваданаб Дагъистан.

Йохъ, цо миллион гуро дагъистаниял ругел
Дунялалда гIагарлъи гIунги тIокI буго нилъер
МугIрул тIокIкIарал иццахъ океан зигардула
Аваразул васазухъ ясал чанги угьдула.

Гуро, гIамал кIудияб гIадамазул ватIан гьаб,
Амма бетIер даличIо Дагъистаналъ лъиего
Гьелъул ччорбалъ беролеб буго цIакъ машгьураб би
Гьелъул каранлъ кьабгIелеб буго цIакъ кьварараб ракI.

Кьунсрул
Дур надал байданалда
ЦIакъ къваридаб кIиго хIор,
Эрменияз Севан кье,
Кьеларо гьелъухъги гьел.

ХIоразул тIаралъуда
Рас чIегIераб кIиго цер,
Цоцаде рачIги рехун,
Регун руго гIумруялъ.

Гьел, чIагоял чIвараб ххвел
Гьабун руго, сихIирал,
Сверухъ женжелев вугев
Чанахъан — дун гуккизе.

ХIаразда бугеб гьава,
Гьезда лъала, бичIчIула,
Яхъая цо кьурдизе,
Кьижун гьечIо гьел чундул.

Гьел цо кьуркьудулел куц,
Гьел цо кIичIардулел куц,
Нагагь дур ц, цин бахъани,
Цо гьел рукIкIун унеб куц.

Гьезул ишанаца дун
АхIаравщинав духъе:
Аян дун витIулеб куц,
Цо рас багьаричIого.

Чанги сихIирал цурдул
Руго дуниялалда;
ГьаздагIан лъикIаб хъулухъ
Лъиданиги батичIо.

ГъутIбузда бусен лъурал
ХIанчIазул жахIта ккела, —
Гьаз бусен лъураб гIадаб
СанагIатаб бакI гьечIо.

Дица гьазул мурадал
Даим тIуразарула,

ТIубараб мурадалде
Дунго щвечIонаниги.

Дуца гьал къачIалелъул
Дир назму разилъула,
Дур хIоразухъ балагьун,
Гьезий баркала кьола.

Баркала, цурдул, нужей,
Дир хIорал цIунаралъухъ,
ХIабургъине течIого,
РацIцIад гьел хьихьаралъухъ.

Гьеб хIорил лъим гьекъезе
Цо-цо дун вачIаравго,
ВихьичIеб ххвелги гьабун,
Хварал жаллъун чIаралъухъ.
 

Нилъер цIарал

Нилъер кIиязулго цо-цо цIар буго,
ЦIунизе умумуз нилъее кьураб.
Дуе кьуна зодой цIвабзахъ балагьун,
Дие — цIа бакарал нухахъ балагьун.

Хадуб гьаб гIумруялъ гIадамаз кьурал
ГIемер цIарал руго батIи-батIиял:
Гъалал кьурулелъул дуй кьурал руго,
Чу кьололеб мехалъ, дий кьурал руго.

Мун дандчIваралдаса гьал гIадамаца
ГIащикъилан абун лъуна дида цIар.
Дун гIащикъ ватани, гIищкъу мун йиго,
ГIащикъзаби уна, гIищкъу хутIула.

Дица дуе кучIдул щурулеб мехалъ,
ШагIирилан абун абуна дида.
Дун шагIир ватани, шигIру мун йиго,
ШагIирзаби уна, шигIру хутIула.

Нилъей чанги цIарал щвана гIумруялъ,
ГIадатги, гIамалги, хьвадиги бихьун.
Дуца дие кьуна киналго цIарал,
Дица дуе кьуна киналго цIарал.

Рокьиялъе киналго
Ригьал мутIигIал руго.
А. С. Пушкин.
 

Дун цIидасан гьанже

Дун цIидасан гьанже поэт лъугьана. —
ГьитIинав вукIана, нужеда лъала.
КIудияб чIаголъи гьечIонаниги,
Гьунар дилъ букIана рекIкI-макру гьечIеб.

Хадув дун вачана гучаб чваххиялъ,
Цин ваккун, цин тIерхьун, рохьоб чан гIадин.
Цояца квер кьуна карачалабалъ,
Цояз гъорлъе цIана гъанкъилин абун.

Гьанже дун гIун вуго, гIорулъа къватIив
ГIодой къуличйого вачIунев вуго.
Доба-гьаниб тункун ругънал щваниги,
Дун тарулев гьечIо, дун чIаго вуго.

Хун гьечIо дилъ жеги некIсияб рокьи,
НекIоялде тIаде жегиги буго.
Гьеб рокьуда рекъон гьаракь гьабуни,
ГьакIкIан кIалгун дунял хутIизе буго.

Гьеб гьаракь дир гьечIо. Дун — лъукъараб чан,
Чанги тIухьи буго дир кереналда.
Амма данд къан руго дир цабзаз кIутIби,
Дихъе квер бегьуге, дунго вилълъина.

Дун — цIидасан гьанже ццидалав гIащикъ:
ГIуцIун буго дица дир рокьул улка.
Полпилаб чваххидалъ дун гъорлъе цIалел
Дица, гъванщаги ккун, тункила цоцалъ.
 

ЦIадастан

Дир бусен, дир гъансито,
Дир хIасраталъул рогьел,
ТIоцебе дий ахIараб
Ихдалил кочIол гьулак.

Буго мун, ЦIада росу,
Нусго цIараки гьечIеб,
Дур панаяб цIагун дун
Дунялалда тирана.

Чваххана цIад, бана цIер —
ЦIорочIо, квачачIо дун.
Дур кунчIиялъ цIунана
Киналго полюсазда.

Биччай, нилъер миллат, мацI
Лъалеб батичIониги.
Лъалеб асар батана
Нусго улкаялда гьеб.

Дир хIасраталъул вацал,
Цо бакIалда ратичIел,
Цо ракIалъул руго гьел, —
РекIелъ щибжо гьунареб?

Гьел рихьун дида лъана,
Дунял цIун буго ЦIада:

Нусго цIараки гуро,
Нусго миллион буго.

Дир бусен, дир гъансито,
Дир хIасраталъул рогьел,
ТIоцебе дий чваххараб
Иххалъул иццул бетIер…

Гьанже мун гIатIилъана,
ГIащикъзабазул улка…
Дица гьалда цIар лъуна
ЦIадастанилан абун.

 

Дур цIар

Дида дур цIар рагIула,
Гозо бегIераб хIинчIалъ
Горда кIутIараб гадин,
ГIумру, гIумру, гIумруян.

РагIула гIаламалъул
КиналгIаги гIолилал

ГIищкъу, гIищкъу, гIищкъуян
Щурщулел ругел гIадин.

Дида дур цIар рагIула,—
Бокьухъе къалъе бакъан,
Къочардулел кIутIбузул
Цо тIагIамаб сас гIадин.

Цингиги гьеб рагIула,
Хаслихълъидул накIкIал щун,
Хехго хур бакIаризе
Дунго ахIарав гIадин;

ХIалхьи босулеб рокъов
Паракъат вугеб мехалъ.
Полк чIараб гIорхъодасан
БачIараб тел кинигин;

НакIкIал хъвалхьун эхеде
Борхун иналде цебе,
Аххада самолеталъ
Гьабулеб хъуй кинигин;

ХъахIилал карачелалъ
Океаназулъ регун,
Улкабазул гаванахъ
Гумузул гьаракь гIадин;

Гьорол къояз рохьазда
ГъутIбузул зигар гIадин,
Нухда унел васазе
Улбузул гьари гIадин.

Цо гъотIода тIил кьабе —
ТIолго рохьаз ахIула.
Цо кьурда гьецIо речIчIе—
ТIолго ганчIаз ахIула.

Цо ччугIигIин гIинда чIвай —
ТIолго гIораз ахIула.
ЦохIо нухалда кIутIе —
ТIолго цIурмаз ахIула.

КиналгIаги тункулел
Бокалаца ахIула.
Щибаб лахIзат, секундаз,
ТIолго сагIтаз ахIула.

Сардилъ дица щурулеб
Дур цIар — дир цIваги цIаги.
Дур цIар... лъалхъе, рагIулищ
Гьеб абун, ракI кIетIелеб?!

* * *
Рорхатал цIвабзазде сухъмахъал гьарун,
Гьенире ракетал роржаян абе.
Бищун тIадегIанал гIагарал цIваби
ГIадамазухъе щвей буго дир мурад.

1959

 

 

 

ВатIаналде

1

Цебе бичIчIулароан,
Гьанже бичIчIулеб буго:
ХIанчIазул кочIол магIна,
Перевод гьечIониги;

Хаслихъе гъол югалде
Щай къваридго роржунел,
Къункъраби ахIдолел куц,—
Керен бухIулеб буго.

Цебе бичIчIулароан,
Гьанже бичIчIулеб буго:
ГъотIодаса тIуралго
ТIамхал щайзе ракъвалел;

Кьурдаса тIураб мехалъ,
ТIалу щайзе угьдулеб;

ТIалабалъ нух къосингун,
РитIучI щай къварилъулеб.

Цебе бичIчIулароан,
Гьанже бичIчIулеб буго: 
Сонал анагIан гIадан
ГIодове щай далулев;

Дудаса рикIкIалъигун,
КъватIиве ккараб мехалъ,
КъIваридаб щай букIунеб
ШигIру, пикру, балагьи…
Огь, ВатIан!

2

Дун дур цIурмазда гъорлъ цо цIумур вуго,
Дур цIар зваргъолеб куц каранда жаниб.
ГьечIо дие гьаракь гьадин бокьулеб, —
Гьеб гьаракь къотIани, дун къаникь вуго.

Дун дур цIумазда гьорлъ цо цIумлъун вуго,
Дур цIар буго дие кIиябго кваркьи.
Воржуна гьороде керенги рагьун,—
Гьел куркьбал къотIани, дун къаникь вуго.

Дун дур ярагъалъулъ къваригIинегIан,
Дуца къеда бараб цо ханжар вуго.
Къо ккараб мехалда, лъазабе дида,
Лъалиниса вахъун паркъезе вуго.

Хонжрол тIагъиялда тIад хъвараб дур цIар
ЦIунизе вахъина дун гIорхъабазде.
ГIагараб яргъида кьаву чIванани, —
Дун чIагоялъ гьечIо, дун къаникь вуго.

Дица дур каранда бан буго сабаб,
Сарин буго гьениб дуде гьабураб.
ГьечIо гьаб гIадинаб гIагараб сарин, —
Нагагь гьеб къотIани, дун къаникь вуго.

Дур сухъмахъалъан ун, дунялги сверун,
Духъе вуссуна дун, дур васалълъ цояв.
Цо нухалъ кьураби, кьунсрулги рукIкIун,
Дихъ балагьанани, — дун къаникь вуго.

3

Щибжо кIутIбуз шурулеб,
Щибжо бераз абулеб,
Бадиб цIадул гаразулъ
Щибжо кенчIолеб бугеб,
Бадиб магIил гаразулъ
Щибжо угьдилеб бугеб?
Пашмакъазул къуцIи щиб,

Гьаказул къир-къири щиб, —
Лъалезда бичIчIулареб,
Лъаларезда бицун щай?
Щай чундулгин хIайванал
ХIинкъун ахIдарал сардилъ?
Сон кисан гьезда лъараб
Жакъа ракь багъарулеб?

Дунял гъугъалеб мехалъ,
Пири пирхулеб мехалъ,
ГIенеккарал гьурмазда
Пашманго щиб хъван бугеб?

ХъахIал накIкIал рихьула
РикIкIалъулел къваридго,
КъолъикIилан сардида
Сапаралъ ана гуми.

Дунги вуго рикIкIада,
Огь, бухIараб гьаб хIасрат,—
БихьичIезда лъаларей,
Лъалезда бичIчIулареб!

4

Жеги мацI лъалареб лъимаца гIадин,
Дица цо батIаго, бутIа-бутIа ккун,
Щурула, абула, угьула дур цIар, —
Цин Дагъан, цингиги Дагъистанилан.

Гьединан букIуна дагьа-дагьаб ккун,
Квер къотIунгутIизе бахъулеб ханжар.
Ялъуни хIасратаб кочIое бакъан
Рекъон ккезегIан цин кIутIулеб жергьен.

КIудиял, гьитIинал улкаби руIкIа,
Амма гьанжелъагIан дида гьамаро;
Гьиндустанги мунги кинаб кIудияб,
Парижги Гъунибги кинаб гьайбатаб.

Дица борцунаро берцинлъи верстаз,
Дица цIадирабаз цIаларо хIасрат.
КIудияб ракь гьечIо рокьи гурони,
КIудияб бакI гьечIо ракI гуронани.

Дир тIалъи, тIубан мун бихьичIониги,
Цо гьитIинаб бутIа, гьебцин гIола дий.
Биччанте рогьалилъ макьилъ бихьизе
Я гIагараб росу, я росдал сухъмахъ.

Биччанте бихьизе магIарул иццухъ
Партал чурулей яс, чу гьекъолев вас.
Жегиги къачIачIеб къиматаб алмаз,—
КъотIила дуца цIер чанги гордазе.

5

Дидаго лъачIого лъикIлъун ватула,
Дунго кIочон пикру дур гьабурабго.
Дидаго лъачIого дагьлъун ватула,
Мун кIочараб пикру гьоболлъIухъ ккани.

Дица духъ тун буго бухIизе хIули,
Дур хIинчI, гIалам бахун, бачIина духъе.
Тана духъ чIурхIизе чилайдул расал,
Дур чан, хIажалъигун, кIанцIила духъе.

ЛъабцIуса кIваричIо, цохIо цIал гIела,
Дир чу дур кавабахъ квачIида чIела.
Дун дур мутIигIаб гьве, пиштIе, бортила,
Мун кIалъазегIан дун кIалтIа букIина.

1967
 

Цо-цо мехалъ урхъула

Цо-цо мехалъ урхъула
Цересал умумузухъ,
Йокьарай яс чан гIадин,
Чода тIад лъун хъамурал.

Гьанир чуялги гьечIо,
БецIал сардалги гьечIо,
Йокьулей яс йикъизе
Законалъ гьукъун буго.

Цо-цо мехалъ урхъула
Цересал умумузухъ,
Гьезул кечI чваххулаан,
Чваххун унеб лъар гIадин.

Гьаниб мегIерги гьечIо,
ГIазуги биунаро;
Дие кечI гIумрулъунги
Налъилъунги ккун буго.

1960

СТИХИ С ПЕРЕВОДОМ

Къункъраби

Дида ккола, рагъда, камурал васал
Кирго рукъун гьечIин, къанабакь лъечIин.
Доба борхалъуда хъахIил зобазда
ХъахIал къункърабазде сверун ратилин.

Гьел иххаз хаселаз халатал саназ
Нилъее салам кьун роржунел руго.
Гьелъин нилъ пашманго, бутIрулги рорхун,
Ралагьулел зодихъ щибаб нухалда.

Боржун унеб буго къункърабазул тIел,
Къукъа буго чIварал гьудулзабазул.
Гьезул тIелалда гъоркь цо бакI бихьула -
Дун вачIине гьаниб къачараб гурищ?

Къо щвела борхатаб хъахIилаб зодихъ
ХъахIаб къункъра лъугьун дунги паркъела.
Гьелъул гьаркьидалъул ракьалда тарал
Киналго нуж, вацал, дица ахIила.



Журавли

Мне кажется порою, что солдаты,
С кровавых не пришедшие полей,
Не в землю эту полегли когда-то,
А превратились в белых журавлей.

Они до сей поры с времен тех дальних
Летят и подают нам голоса.
Не потому ль так часто и печально
Мы замолкаем, глядя в небеса?

Сегодня, предвечернею порою,
Я вижу, как в тумане журавли
Летят своим определенным строем,
Как по полям людьми они брели.

Они летят, свершают путь свой длинный
И выкликают чьи-то имена.
Не потому ли с кличем журавлиным
От века речь аварская сходна?

Летит, летит по небу клин усталый -
Летит в тумане на исходе дня,
И в том строю есть промежуток малый -
Быть может, это место для меня!

Настанет день, и с журавлиной стаей
Я поплыву в такой же сизой мгле,
Из-под небес по-птичьи окликая
Всех вас, кого оставил на земле.

*******


Авар мацl
Ноль макьилъ вихьана, кьалда лъукъ-лъукъун,
Кьурда квер чlван унев, бида вецlцlун дун;
Кьуруги батlалъун цеве унаго,
Цо лъарал рагlалда гlодов кколев дун.

Лъар чваххулеб буго чабхил кlкlалахъан,
Лъин кlанцlулеб буго ганчlазда тlасан;
Тlарамагъадисеб къвал балеб буго,
Къо лъикlилан дица согlаб ракьалда.

Дида лъалеб гьечlо лъил ракь гьабали,
Рагlуларо цо сас сверухълъиялда.
Гlицlго борхалъуда цlумал ахlдола,
Гlицlго ахалъуда чундул угьдула.

Гьедин холев вуго, хадур гlодизе
Я гlагарлъи гуро, я гьудул гуро.
Берал къанщулелъул тlаде къулизе
Я йокьулей гьечlо, я чlужу гьечlо.

Гьале, гьеб мехалда, борхалъудасан
Нухлулазул гьаракь рагlана дида.
Гьез бицунеб буго ах, хур, хералъул,
Исана букlинеб магlишаталъул.

Кьерхен-роцlцlеналъул, боцlи-панзалъул,
Пуланав Хlасанил сихlирлъиялъул…
Гьел кlалъалел руго нилъер гlадатаб,
Гlагараб, бацlцlадаб магlарул мацlалъ.

Дир магlу бачlана бадиса къватlиб,
Къана данде цаби, вахъана тlаде.
Аваразул калам, гьелъул камиллъи!
Кинабго черхалда лъикlлъана ругънал.

Лъаларо, Мухlамад, цогиязул иш,
Амма дица дирго рахъалъ абила:
Метер магlарул мацl хвезе батани,
Хваги дун жакъаго жаниб ракl кьвагьун.

Щай дие къваригlун бугеб Дагъистан,
Дир гьаракь бахъани дир лъималахъа?
Щай, дир магlаруллъи, магlарул чагlаз
Чияр мацl бицунеб жидерго гъасда?

Щай дие гьал мугlрул, гlурул рагlалда
Гlагараб магlарул кечl рагlичlони?
Камилаб гьаракьалъ нилъер кьерилаз
Кьурул рагlалда чlун, гьеб ахlулеб куц!

Дун кlудияб пикру гьитlин гьабизе
Гьитlинаб рукlнисан кlалъалев гуро,
Ва пачалихъазул Ассамблеялда
Авар мацlалъе бакl гьарулев гуро.

Амма гьал кьурабалъ улкаялъ рарал
Мактабазда гьеб мацl малъизе ккела.
Гьеб рекъараб буго нилъер халкъалда
Черхалда борчараб рачел киниги.

Гьеб мацlалъ панаяб кечl ахlулаго,
Киниги гьулакги кlикlана нилъер.
Гьаб мацlалъ рукъоса унеб мехалда
Нух битlагийилан абуна улбуз.

Гьанже нухалги тун рукъоре щвейгун,
Щиб, цоги мацlалъиш нилъ гаргадилел?
Дун магlарулазе, гьедин батани,
Бищун ахирияв поэтиш кколев?

Махlмудил пасихlлъи, гьасул хlасралъи,
Бидулъ къаламги ччун гьарурал кучlдул,
Гьел, нилъер магlарул мацlалъ кинигин,
Киданиги дида ричlчlизе гьечlо.

Бокьула, Мухlамад, дие гьаб дунял,
Дунялалда бищун гьаб нилъер улка!
Дица кlвараб куцалъ кинабго рахъалъ
Кучlдулъ гьеб ахlана, жеги ахlила.

Ва амма батlаго цоги рокьиялъ
Бокьула гlураб ракь, магlарул тlалъи.
Лъаларо кивехун дун хвелевали,
Амма хоб бокьила гьаниб букlине.

Щиб лъалеб, хабада цересан унел
Цо-цо нухлулаца дир хlисаб гьабун,
Гьав нилъер Хамзатил Расул вугилан,
Хlасратаб магlарул мацlалъ абилеб.



ПЕРЕВОД

«Родной язык»


Всегда во сне нелепо все и странно.
Приснилась мне сегодня смерть моя.
В полдневный жар в долине Дагестана
С свинцом в груди лежал недвижим я.

Звенит река, бежит неукротимо.
Забытый и не нужный никому,
Я распластался на земле родимой
Пред тем, как стать землею самому.

Я умираю, но никто про это
Не знает и не явится ко мне,
Лишь в вышине орлы клекочут где-то,
И стонут лани где-то в стороне.

И чтобы плакать над моей могилой
О том, что я погиб во цвете лет,
Ни матери, ни друга нет, ни милой,
Чего уж там - и плакальщицы нет.

Так я лежал и умирал в бессилье
И вдруг услышал, как невдалеке
Два человека шли и говорили
На мне родном аварском языке.

В полдневный жар в долине Дагестана
Я умирал, а люди речь вели
О хитрости какого-то Гасана,
О выходках какого-то Али.

И, смутно слыша звук родимой речи,
Я оживал, и наступил тот миг,
Когда я понял, что меня излечит
Не врач, не знахарь, а родной язык.

Кого-то исцеляет от болезней
Другой язык, но мне на нем не петь,
И если завтра мой язык исчезнет,
То я готов сегодня умереть.

Я за него всегда душой болею,
Пусть говорят, что беден мой язык,
Пусть не звучит с трибуны ассамблеи,
Но, мне родной, он для меня велик.

И чтобы понять Махмуда, мой наследник
Ужели прочитает перевод?
Ужели я писатель из последних,
Кто по-аварски пишет и поет?

Я жизнь люблю, люблю я всю планету,
В ней каждый, даже малый, уголок,
А более всего Страну Советов,
О ней я по-аварски пел, как мог.

Мне дорог край цветущий и свободный
От Балтики до Сахалина - весь.
Я за него погибну где угодно,
Но пусть меня зароют в землю здесь!

Чтоб у плиты могильной близ аула
Аварцы вспоминали иногда
Аварским словом земляка Расула-
Преемника Гамзата из Цада.

Перевод с аварского Н.Гребнева

*******

 

Социальные группы

[widgetkit id=35]